Białko za co odpowiada w organizmie człowieka?

Białko to kluczowy makroskładnik, bez którego organizm człowieka nie mógłby prawidłowo funkcjonować. Pełni niezastąpioną rolę w budowaniu, odbudowie i regulacji wszystkich struktur i procesów zachodzących w ciele. Poznaj, za co dokładnie odpowiada białko w organizmie człowieka i dlaczego tak ważne jest jego regularne dostarczanie z dietą.

Budowa i rodzaje białek w organizmie

Białko jest zbudowane z 20 różnych aminokwasów połączonych ze sobą za pomocą wiązań peptydowych. Z chemicznego punktu widzenia, do jego składu należą węgiel, tlen, azot, wodór, siarka a niekiedy również fosfor czy żelazo [1]. Spośród wszystkich aminokwasów 9 zalicza się do egzogennych, czyli takich, których organizm nie syntetyzuje i które muszą być dostarczone z pożywieniem [1][6].

Białka dzielimy na pełnowartościowe, zawierające wszystkie aminokwasy egzogenne oraz niepełnowartościowe, których profil aminokwasowy jest niekompletny [2][9]. Wartość biologiczna białka określa, jak bardzo skład aminokwasowy danego białka odpowiada potrzebom organizmu [2].

Pod względem budowy, białka występują jako łańcuchy aminokwasowe o różnym poziomie złożoności, począwszy od struktury pierwszorzędowej aż po czwartorzędową, co bezpośrednio wpływa na ich funkcje [1][8].

Kluczowe funkcje białka w organizmie człowieka

Podstawową funkcją białka jest budowa oraz regeneracja tkanek. Każda komórka organizmu zbudowana jest w dużej części z białek, które odpowiadają za wzrost, odbudowę i naprawę struktur komórkowych oraz za gojenie uszkodzonych tkanek [2][4][7]. Białko wchodzi w skład kolagenu wpływającego na kondycję tkanki łącznej, elastyny utrzymującej sprężystość tkanek czy keratyny – będącej składnikiem włosów i paznokci [8][9].

Do istotnych funkcji należy także regulacja procesów metabolicznych. Enzymy białkowe są katalizatorami reakcji biochemicznych, które napędzają metabolizm komórkowy i przemiany energetyczne. Hormony białkowe odpowiadają za regulację licznych procesów fizjologicznych – chociażby insulina kontrolująca poziom glukozy we krwi czy adrenalina determinująca reakcję organizmu na stres [2][4][8].

Białko pełni ważną rolę w funkcjonowaniu układu odpornościowego. Przeciwciała (immunoglobuliny) zapewniają skuteczną ochronę przed infekcjami i czynnikami zewnętrznymi [1][8][10].

Pełni także funkcję transportową – hemoglobina rozprowadza tlen do wszystkich komórek organizmu, transferryna odpowiada za transport żelaza, inne białka przenoszą witaminy i lipidy do miejsc przeznaczenia [1][3][9].

Za ruch komórek i skurcz mięśni odpowiadają takie białka jak aktyna i miozyna, bez których nie byłby możliwy żaden świadomy ruch ciała ani praca najważniejszych narządów [8][9].

Procesy i mechanizmy związane z białkami

Synteza białek odbywa się w oparciu o informacje zakodowane w DNA i jest realizowana przez rybosomy obecne w komórkach. Proces ten jest uzależniony od dostępności wszystkich niezbędnych aminokwasów egzogennych, które muszą być dostarczane z pożywieniem [1][6].

Białka podlegają także proteolizie, czyli procesowi degradacji, który umożliwia zastępowanie zużytych lub uszkodzonych cząsteczek nowymi, sprawnymi strukturami – co jest kluczowe dla utrzymania homeostazy [2][8].

Ponadto białka uczestniczą w przekazywaniu sygnałów pomiędzy komórkami, transportując substancje przez błony komórkowe, a także pośredniczą w ekspresji genów i koordynacji wszystkich najważniejszych procesów życiowych [1][8].

Zapotrzebowanie na białko i skutki niedoborów

Dzienne zapotrzebowanie na białko w przypadku dorosłego człowieka wynosi około 0,8–1,2 grama na kilogram masy ciała. Wartość ta uzależniona jest od wieku, płci, aktywności fizycznej oraz stanu zdrowia [1].

Brak odpowiedniej podaży białka prowadzi do poważnych zaburzeń organizmu: zahamowania wzrostu i regeneracji tkanek, osłabienia odporności, zaburzeń gojenia się ran, a w konsekwencji także do licznych problemów zdrowotnych i spadku ogólnej wydolności organizmu [4][7]. U osób starszych, ze względu na naturalne zmniejszenie efektywności syntezy białek, istnieje większe ryzyko wystąpienia negatywnych skutków ich niedoboru.

Znaczenie białka dla równowagi i homeostazy organizmu

Rola białka wykracza poza pojedyncze funkcje – jest filarem utrzymania równowagi wodnej i kwasowo-zasadowej w organizmie [8]. Białka bufurują zmiany pH, zapobiegając ich gwałtownym wahaniom i umożliwiając stabilizację środowiska wewnętrznego wszystkich komórek i narządów.

Prawidłowe spożycie i wykorzystanie białka przekłada się na sprawność wszystkich układów i funkcji życiowych, a jego biologiczna rola nie da się zastąpić żadnym innym składnikiem odżywczym.

Podsumowanie: za co odpowiada białko w organizmie człowieka?

Białko to główny budulec i regulator funkcji organizmu. Odpowiada za wzrost, naprawę tkanek, prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego, transport tlenu, żelaza i innych cząsteczek, reakcje metaboliczne, regenerację, ruch, przekazywanie sygnałów oraz utrzymanie homeostazy środowiska wewnętrznego. Niezbędność jego dostarczania wraz z dietą i dbałość o wysoką wartość biologiczną spożywanego białka decyduje o zdrowiu i jakości życia [1][2][4][8][9].

Źródła:

1. https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/zasady-zdrowego-zywienia/bialko-rola-w-organizmie-zapotrzebowanie-i-dobre-zrodla-pokarmowe/
2. https://www.doz.pl/czytelnia/a15802-Bialko_w_organizmie__funkcje_rodzaje_i_zapotrzebowanie._Produkty_bogate_w_bialko
3. https://zywieniemaznaczenie.pl/bialko-rola-rodzaje-i-zapotrzebowanie/
4. http://pacjent.gov.pl/aktualnosc/bialko-dlaczego-jest-wazne
5. https://www.wapteka.pl/porady/funkcje-bialek-dlaczego-ich-rola-w-organizmie-jest-tak-wazna/
6. https://fortisgo.com/co-to-jest-bialko-i-jakie-pelni-funkcje-w-organizmie/
7. https://www.onkonet.pl/dp_leczzyw_bialko.php
8. https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/podstawowe-skladniki-odzywcze-bialko-budowa-i-funkcje-bialek/
9. https://pl.wikipedia.org/wiki/Bia%C5%82ka
10. https://gemini.pl/poradnik/artykul/bialko-w-diecie-co-nam-daje-i-dlaczego-jest-takie-istotne/